گزینه گارانتی چیست و چگونه محاسبه می شود؟

قراردادهای اختیار معامله یکی از زیرگروه های بازار مشتقه است که به عنوان ابزارهای جدید در بازار سرمایه ایران به شمار می رود. هر قرارداد اختیار معامله با ویژگی هایی مانند نوع معامله، قیمت معامله و تاریخ انقضا تعریف می شود. قبل از توضیح ویژگی های قرارداد اختیار معامله، لازم است معامله گران با مفهوم و کاربرد وثیقه اختیار معامله در این قرارداد آشنا شوند. به همین دلیل در این مقاله همراه با تعریف سپرده وثیقه به کاربرد و نحوه محاسبه انواع سپرده وثیقه می پردازد.

قرارداد اختیار معامله قراردادی است که به دارنده آن این حق را می دهد (نه تعهدی) که معامله را با قیمت از پیش تعیین شده در زمان مشخصی در آینده انجام دهد. به عبارت دیگر، خریدار قرارداد اختیار معامله می تواند در زمان انقضا با توجه به تغییرات قیمت و قضاوت شخصی، موقعیت خود را اعمال کند. در این شرایط، فروشنده موظف است در صورت درخواست خریدار، معامله را انجام دهد.

انواع گزینه های معاملاتی

گزینه خرید (تماس) گزینه فروش (قرار دادن)

خرید یک اختیار، خرید یک اختیار، خرید یک اختیار، خرید یک اختیار، فروش یک اختیار، فروش یک اختیار

به عنوان مثال، قراردادی را با مشخصات زیر در نظر بگیرید:

در مثال فوق جزئیات قرارداد نشان می دهد که خریدار تا 3 ماه آینده حق خرید سکه طلا را به قیمت 11 میلیون تومان از فروشنده خریداری کرده است. بر اساس این قرارداد، در صورتی که قیمت سکه طلا در بازار نقدی بیشتر از قیمت قابل اجرا باشد، خریدار می تواند سکه را با قیمت قطعی 11 میلیون از فروشنده خریداری کند. ضمناً فروشنده موظف است هر قطعه سکه را به قیمت 11 میلیون به خریدار بفروشد.

فرض کنید در سررسید قیمت سکه نقدی در بازار به شرح زیر است:

در مثال بالا، در روز سررسید، قیمت نقدی بالاتر از قیمت عمل است. در نتیجه خریدار تمایل دارد به جای خرید سکه با قیمتی بالاتر از بازار، قرارداد اختیار معامله خود را با قیمت 11 میلیون تومان اعمال کند. خریدار با اعمال قرارداد اختیار معامله خود، هر قطعه سکه را 200 هزار تومان ارزانتر از بازار خریداری می کند. در این مثال، فروشنده می تواند سکه طلای خود را در بازار نقدی به قیمت 11 میلیون و 200 هزار تومان بفروشد، اما در صورت درخواست خریدار، فروشنده باید سکه طلای خود را 200 هزار تومان ارزانتر بفروشد. در این شرایط، فروشنده این انگیزه را دارد که نکول کند و معامله با خریدار را کامل نکند.

با توجه به مثال فوق، هنگام افزایش قیمت ها، در صورت اجرای قرارداد، فروشنده اختیار خرید متحمل ضرر خواهد شد. در نتیجه، فروشنده تمایل به معامله با خریدار ندارد. به همین دلیل وقتی قرارداد اختیار معامله تعریف می شود، این موضوع لحاظ می شود و برای جلوگیری از قصور فروشنده، مبلغی تحت ضمانت اختیار معامله تعیین می شود تا اطمینان حاصل شود که فروشنده در هر شرایطی به تعهد و معامله توافق شده عمل می کند.

انواع وثیقه اختیاری

در قرارداد اختیار معامله سه نوع وثیقه تعریف شده است. هر کدام از این وجوه تضمین شده کاربرد خاصی دارند که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.

سپرده اولیه تضمین در قرارداد اختیار معامله

هر معامله گر برای به دست آوردن موقعیت فروش انباشته باید مبلغی به نام سپرده اولیه تضمینی را به حساب واریز کند. در واقع، وثیقه اولیه تنها در هنگام گرفتن موقعیت فروش استفاده می شود. لازم به ذکر است که در صورت عدم واریز سپرده اولیه، معامله گر نمی تواند در موقعیت فروش قرار گیرد. البته باید تاکید کرد که معامله گران آپشن برای به دست آوردن موقعیت خرید مجبور به پرداخت سپرده تضمینی نیستند.

آیا مبلغ اولیه ضمانت در قرارداد اختیار معامله مبلغ ثابتی دارد؟

میزان وثیقه در قراردادهای اختیار معامله مبلغ ثابتی ندارد و بسته به تغییرات قیمت در طول جلسه معاملاتی تغییر می کند. در واقع مبلغ اولیه ضمانت نامه هر روز پس از پایان جلسه معاملاتی طبق فرمول زیر محاسبه و اعلام می شود.

]+1)*C [ )=مبلغ وجه تضمین اولیه    #

IM=(مقدار در زیان بودن قرارداد –قیمت نقدی سکه طلا*A) یا (قیمت اعمال*B) هرکدام که بزرگ‌تر بودند.

A=20%     

  B=10%             

     C=10000

وجه تضمین لازم در قرارداد آپشن

پس از دریافت وجه تضمین اولیه و اخذ موقعیت فروش، بورس کالا جهت اطمینان از کافی بودن موجودی حساب، میزان وجه تضمین برای انجام تعهد فروشنده، یک وجه تضمین تحت عنوان «وجه تضمین لازم» مشخص می‌کند.

این وجه تضمین مبنای تعیین وضعیت حساب به صورت نرمال، کال مارجین(call margin) و در خطر (at risk) است. اگر موجودی حساب فروشنده برابر یا بیشتر از وجه تضمین لازم باشد، وضعیت حساب نرمال است. اگر موجودی حساب کمتر از ۷۰ درصد وجه تضمین لازم باشد، وضعیت حساب در حالت کال مارجین (call margin) قرار دارد. اگر موجودی حساب از ۷۰ درصد وجه تضمین لازم بیشتر اما از وجه تضمین لازم کمتر باشد، حساب در حالت در خطر (At Risk) قرار دارد.

 وجه تضمین لازم

حداقل وجه تضمین

آیا وجه تضمین لازم در قرارداد اختیار معامله مقدار ثابتی دارد؟

خیر. وجه تضمین لازم، بر اساس تغییرات قیمت طی جلسه معاملاتی تغییر می‌کند. مقدار وجه تضمین لازم، هر روز از طریق یکی از روابط زیر محاسبه و روی تابلو معاملاتی نمایش داده می‌شود.

• مقدار در زیان بودن قرارداد – (قیمت نقدی سکه طلا*A) + قیمت پایانی

یا

• (قیمت اعمال*B) + قیمت پایانی

مقدار ۱ یا ۲ هرکدام که بزرگ‌تر است، معیار محاسبه وجه تضمین لازم خواهد بود.

حداقل وجه تضمین در قرارداد آپشن

حداقل موجودی حساب فروشنده باید ۷۰ درصد وجه تضمین لازم باشد. به این ۷۰ درصد وجه تضمین لازم، حداقل وجه تضمین گفته می‌شود. معامله‌گر باید توجه داشته باشد که موجودی حسابش کمتر از حداقل وجه تضمین نباشد. چنانچه موجودی حساب او کمتر از این مقدار شود، وضعیت حساب، کال مارجین می‌شود. فروشنده باید برای خروج از وضعیت کال مارجین، موجودی حساب خود را به میزان وجه تضمین لازم افزایش دهد.

توجه داشته باشید که فرمول محاسبه وجوه تضمین در هر یک از قراردادهای اختیار در مشخصات قرارداد همان نماد در سایت بورس کالا قابل مشاهده است.

مثال:

فرض کنید، قیمت نقدی سکه امروز ۱۳۲۰۰۰۰۰ تومان است. با توجه به قیمت اعمال، قرارداد اختیار خرید فوق در سود است.

چنانچه شخصی امروز قصد خرید موقعیت فروش سکه کال ۱۳۰۰۰۰۰۰ را داشته باشد، باید حساب در اختیار بورس خود را به میزان ۲۶۴۰۰۰۰ تومان (وجه تضمین اولیه) شارژ کند.

فرض کنید قیمت تسویه ۲۹۳۰۰۰۰ تومان است. وجه تضمین اولیه برای روز بعد به صورت زیر محاسبه خواهد شد:

مقدارIM  طبق فرمول# و با توجه به اینکه رقم کدام بزرگتر باشد، یکی از مقادیر زیر خواهد بود:

۱۳۲۰۰۰۰۰*۲۰%=۲۶۴۰۰۰۰        مقدار در زیان بودن قرارداد –قیمت نقدی سکه طلا*A -۱

۱۳۰۰۰۰۰۰*۱۰%=۱۳۰۰۰۰۰        قیمت اعمال*B                                                -۲

مقدارIM برابر ۲۶۴۰۰۰۰ تومان خواهد شد (چراکه رقم حاصل از مورد ۲ کمی بزرگتر است.)

مبلغ وجه تضمین اولیه برای روز بعد برابر:     ]+1)*10000=2650000 [)]+1)*C= [[[[ ) =%